Roza Monto
| ||
| Lando | Italio, Svisio | |
| Regiono | Piemonto, Valezo | |
 | ||
Monte Rosa situas inter Italio (ĉe la limo inter Valo d'Aosta kaj Piemonto) kaj Svislando, (Valezo).
Kompreni
[redakti]Geografiaj notoj
[redakti]Lokita en la Peninaj Alpoj kaj etendiĝanta inter itala kaj svisa teritorio, ĝi estas precipe fama pro sia orienta vando, (nome la Makunjaga flanko), la plej alta elstara vando en la Alpoj kaj la nura je himalaja grandeco. Aliaj rimarkindaj deklivoj estas la tielnomita Valsesia vando de Roza Monto, kiu alrigardas Alagna Valsesia, kaj la norda, svisa flanko, riĉa je imponaj glaĉeroj (Gornergletscher).
Pinto Dufour, je 4.634 metroj, estas la plej alta pinto en la grupo, videbla de ĉiuj ĉirkaŭaj vilaĝoj nur de la urbo Macugnaga, nomita omaĝe al la svisa generalo kaj granda kartografo Guillaume-Henri Dufour (1787 - 1875). Sur Pinto Gnifetti, anstataŭe, troviĝas la plej alta Alpa rifuĝejo en Eŭropo, la Kabano Regina Margherita (en alteco de 4 554 metroj), ankaŭ hejmo de meteologia stacio kaj esplorcentro pri la efikoj de alta altitudo sur la homa korpo.
La montarmasivo estas vaste videbla el relative granda parto de la Pada Valo.
Historiaj notoj
[redakti]Kvankam estas tre romantike pensi, ke la nomo devenas de la rozkolora koloro, kiun la monto prenas ĉe tagiĝo aŭ ĉe sunsubiro, la nomo Roza devenas de la termino (de la Aosta dialekto) rouése aŭ rouja kiu signifas "glaĉero".
La altaj pasejoj de la masivo jam estis transiritaj en antikvaj tempoj. En historia tempo, oni supozas, ke la Valseranoj trapasis la Colle del Lys en la 13-a jarcento por migri de la Valezo al la Valo de Lys kaj al la Ossola.
La grimpadoj al la diversaj pintoj de la montarmasivo okazis en la 19-a jarcento, ĝenerale komencante de la itala flanko kiu estis kaj estas la plej facila flanko:
- 1778 - La montgrimpantoj el Gressoney-Saint-Jean, Valentino kaj Joseph Beck, Joseph Zumstein, Nicolas Vincent, Sebastian Linty, Étienne Lisco kaj François Castel atingas la Rokon de Discovery.
- 9 aŭgusto 1842 - Giovanni Gnifetti, parokestro de Alagna Valsesia, Giuseppe Farinetti, Cristoforo Ferraris, Cristoforo Grober, fratoj Giovanni, Giacobbe Giordani, atingas Punta Gnifetti kun 2 aliaj homoj.
- 1-a de aŭgusto 1855 - John Birbeck, Charles Hudson, Ulrich Lauener, Christopher Smyth, James G. Smyth, Edward Stephenson, Matthäus Zumtaugwald kaj Johannes Zumtaugwald atingas la Dufourspitze (la plej altan pinton en la montarmasivo).
- 31-an de julio 1889 - Achille Ratti (estonta w:Papo Pio la 11-a) atingas la pinton pasante unuafoje de la orienta flanko.
Teritorioj kaj turismaj cellokoj
[redakti]De Roza Monto etendiĝas pluraj valoj.
En Italio:
- Val d'Ayas (AO)
- Valle del Lys (AO)
- Valsesia (VC)
- Valle Anzasca (VB), flanka de la Val d'Ossola
En Svisio:
Urboj
[redakti]
- Alagna Valsesia - Lagna en dialekto valsesia - En Valsesia.
- Champoluc - Ayâs en aosta dialekto; Ajats en valsera - En Val d'Ayas.
- Gressoney-La-Trinité - Greschòney Drifaltigkeit en valsera; Gressonèy-La-Trinità en franc-provenca - En Valle del Lys.
- Macugnaga - Macügnàga en la osola dialekto, Makanà en lingvo valsera - En Valle Anzasca.
- Saas-Almagell - En Saastal.
- Zermatt - En Mattertal.
Aliaj cellokoj
[redakti]- Pinto Dufour - Plej alta pinto de la Roz-monta masivo.
Eniri
[redakti]El Piemonto:
- aŭtovojo A26: de Ĝenovo en la direkto Gravellona Toce. Elirejo Romagnano Ghemme al la Valsesia; Elirejo Piedimulera al Macugnaga.
- aŭtovojo A8: de Milano en la direkto Varezo. Disbranĉiĝo Gallarate-Gattico al A26. Elirejo Romagnano Ghemme al la Valsesia; elirejo Piedimulera al Macugnaga.
Aosta flanko:
- aŭtovojo A5: de Torino en la direkto Aosta-Monte Bianco. Elirejo Pont-Saint-Martin kaj Verrès kaj por la Valle del Lys kaj por la Val d'Ayas.
Svisa flanko:
- De Genevo: A9 en la direkto Briga.
- De Basileo kaj Lucerno: A2 en la direkto Chiasso, elirejo Göschenen. Poste la ĉefa vojo 19 en la direkto al Briga.
- De Briga oni povas atingi la Valojn Saas kaj Matter.
Aviadile
[redakti]La plej proksimaj flughavenoj ĉe la itala flanko estas Milano-Malpensa, kaj Torino-Caselle, dum ĉe la svisa flanko, Sion-Flughaveno.
Moviĝi
[redakti]Monte Rosa ne havas vojkonektojn, kiuj ebligas ligi la svisan flankon al la itala, nek la Piemontan flankon al la Aosta flanko, nek per pasejoj, nek per tuneloj. Por pasi de la svisaj valoj de Roza Monto al la italaj, aŭ inverse, necesas trapasi la Simplon-pasejon aŭ la tunelon de San Bernardo.
Fari
[redakti]
- Skii - Ĉiuj urboj proksime al la majestaj vandoj de la monto proponas bonegajn eblojn por vintra turismo kun alpa kaj marŝa skiado. La plej grava skiejo estas sendube la MonterosaSki kiu kun siaj 180 km da deklivoj ligas tri valojn: Val d'Ayas, Valle del Lys kaj Valsesia.
- Ekskursoj - La plej popularaj ekskursoj, kaj ankaŭ la plej facilaj, estas tiuj, kiuj komenciĝas de la loĝataj centroj kaj rapide atingas la ĉefajn rifuĝejojn de la monto, el kiuj oni povas ĝui belegajn vidojn. Pli spertaj migrantoj povas sekvi pli malfacilajn itinerojn, kiuj tuŝas pli da rifuĝejoj, kiel ekzemple la Rondiro de Roza Monto aŭ eĉ pritrakti grimpadojn, kiuj atingas la sensaciajn pintojn.
- Fervojo de la Gornergrat - Elvokiva dentorela-fervojo kiu, ekirante de Zermatt, atingas la grandiozan Gorner-glaĉeron.
Loĝi
[redakti]
Italio
[redakti]- Rifugio Ristorante Zamboni Zappa - Alpe Pedriola, Macugnaga - tel=+39 032465313 - Alteco 2070 m. Ĉe la bazo de la grandioza orienta vizaĝo de Monte Rosa, ĝi situas en verda baseno ĵus super la glaĉero dela belvedere.
- Rifugio Ristorante Oberto Maroli - Monte Moro, Macugnaga - tel= +39 032465544 - Alteco 2868 m. Situante ĉe la Monte Moro-pasejo, ĝi povas esti atingita per funikularo de Macugnaga kaj estas deirpunkto por descendado en la Saastal.
- Ŝirmejo Urbo Mantuo - Gressoney-La-Trinité - tel=+39 0163 78150 - Alteco 3.497 m. La rifuĝejo, komforta pro sia alteco, estis remalfermita en 1974 kaj grandskale renovigita en 2009.
- Kabano Giovanni Gnifetti - Gressoney-La-Trinité - tel= +39 0163 024610 - Alteco 3.647 m. La kabano estas grava bazo por alirado de Monte Rosa de la suda flanko.
- Rifuĝo Quintino Sella - Glaĉero Felik, Gressoney-La-Trinité - Tel=+39 0125 366113 - Alteco 3.585 m. La nova kaj komforta rifuĝejo estis malfermita la 29-an de aŭgusto 1981: ekde tiam la malnova rifuĝejo el 1885 transformiĝis al vintra halo.
Punta Gnifetti, Alagna Valsesia - tel=+39 0163 024610 - prezo: Duonpensio: € 100 - Alteco 4554 m. Gardita nur somere; ĉambro kun 12 litoj, gaso por kuira uzo. Ĝi estas la plej alta rifuĝejo en Eŭropo kaj por atingi ĝin necesas bonega montgrimpa trejnado. Situante en senŝirma pozicio, ĝi havas la plej altan panoraman balkonon en Eŭropo rekte super la orienta vando de Monte Rosa, preskaŭ 2,500 m alta.
Svislando
[redakti]- Neue Monte Rosa-Hütte - | Bergkristall, Zermatt - tel=+41 27967 21 15 - Alteco 2.883 m. Ekde 2010, la nova kabano Monte Rosa anstataŭigis la "malnovan" kabanon, kiu poste estis disfaligita. La dezajno por la ultramodernaj kabanoj ("eko-nifo") venas de la Fako pri Arkitekturo ĉe ETH Zuriko.
- Gandegghütte - Riedweg, Zermatt - tel=+41 079 607 88 68 - Alteco 3029 m. La kabano estis origine konstruita en 1885 kiel manĝdeponejo kaj primitiva kriz-stacio, hodiaŭ ĝi estas grava turisma centro.