Kaljaro
| ||
 | ||
| Lando | Italio | |
| Regiono | Sardio | |
| Loĝantaro | 147.576 (30-6-2023) | |
| Alto | 6 | |
Kompreni
[redakti]Cagliari (sarde: Casteddu) estas la ĉefurbo de la samnoma metropola urbo kaj de Sardio.
Ĝi superstaras la Golfon de la Anĝeloj kaj estas ĉirkaŭita de du lagetoj (la lageto Molentargius en la oriento, la lageto Cagliari en la okcidento). Poetto estas la ĉefa strando de Cagliari kaj etendiĝas ĉirkaŭ ok kilometrojn de la Sella del Diavolo ĝis la marbordo de Quartu Sant'Elena.
Historio
[redakti]
La areo kie la urbo staras estas loĝata ekde la Neolitika periodo. La feniĉoj, kiuj frekventis la havenojn de Cagliari kaj aliajn areojn de Sardio ekde la 8-a jarcento a.K., ekloĝis en la areo de Santa Gilla ĝis, en la 5-a jarcento a.K., la urbo pasis al la kartaganoj kaj spertis rapidan evoluon. Post establado de si kiel la ĉefcentron de la insulo, ĝi estis prenita fare de la romianoj kun ĉio el Sardio kaj Korsiko, en 238 a.K., post la Unua Punika Milito. La romia Karalis havis periodon de granda trankvilo kaj ekonomia kresko ĝis la 5-a jarcento, kiam komenciĝis la okupado de la vandaloj. Ĝi estis rekonkerita fare de la orientaj romianoj en 534 p.K., iĝante parto de la bizanca administra sistemo.
En la Mezepoko, kun la divido de la insulo en kvar jurisdikcioj, la grandurbo komencis suferi la influojn de Pizo kaj Ĝenovo, ĝis la aragonanoj, en sia milito de konkero de Sardio, sieĝis kaj konkeris Cagliari. La pizanoj estis permesitaj daŭre loĝi en la Marina areo (kie fakte Via dei Pisani daŭre ekzistas) kaj daŭrigi sian komercon, kiel simplaj civitanoj. Sub hispana dominado, Caller iĝis la ĉefurbo de la nova regno de Sardio.
Kun la geedziĝo de Ferdinando la 2-a de Aragonio kaj Isabella la 1-a de Kastilio (1469) okazis la unio inter la Krono de Kastilio kaj la Krono de Aragono (de kiu la Regno de Sardio estis parto), kiuj tamen konservis apartajn instituciojn. Dum la jarcentoj pasis, la urbo komencis senti certan maltoleremon al hispana dominado. En 1708, dum la Milito de Hispana Sinsekvo, la urbo estis konkerita de la angloj kaj la regno pasis al la Habsburgoj de Aŭstrio. Kiel decidite ĉe la Traktato de Hago en 1720, Cagliari venis sub la regadon de la familio Savojo kune kun la tuta Regno. Ankaŭ la Piemontanoj ne estis tre bone tolerataj; la sardoj, al kiuj estis rifuzitaj sian peton pri pli granda aŭtonomio, provizore forpelis la piemontanojn per ribelo, kiu daŭris kelkajn tagojn (27-28 aprilo 1794, la tiel nomataj "Sardiaj Vesproj", tago hodiaŭ festita kiel "Sa die de sa Sardigna").
Cagliari, reokupita, tiam iĝis la politika-administra centro de la Regno de Sardio, ankaŭ gastigante la Savojan kortegon, provizore forpelitan de Torino fare de la francoj. En tiu ĉi periodo okazis granda evoluo de la urbo, kun la instalado de publika lumigado (1811) kaj la aranĝo de la vojaro. En 1847, reĝon Karlo Alberto decidis la fuzion de la insulo kun la kontinentaj ŝtatoj (Piemonto, Savojo, Ligurio). Reĝolando de Sardio iĝis do la nomo de pli granda, unueca ŝtato, kun ununura dogana teritorio, ununura popolo, ununura parlamento kaj ununura konstitucia leĝo (la Albertina Statuto). Kiam ankaŭ la aliaj regionoj de Italio aldoniĝis, la reĝolando ŝanĝis sian nomon al Reĝolando de Italio.
Klimato
[redakti]La klimato de la urbo estas mediteranea, kun sufiĉe mildaj vintroj (ĝi malofte falas sub frosto, la plej malvarmaj monatoj estas januaro kaj februaro) kaj varmaj someroj (kun temperaturoj ĝis 40 gradoj). La plej bonaj periodoj por viziti Cagliari estas aprilo-majo kaj septembro-oktobro, kvankam la urbo ankaŭ povas esti agrable vizitata en aŭtuno-vintro. Somere ĝi povas esti elektita kiel bazo de kiu viziti la strandojn de suda Sardio. Memoru, ke la mistralo kaj siroko blovas ofte, foje - precipe la unua - je sufiĉe altaj hora rapidoj (ĝis 100 km/h).
