| ||
 | ||
| Lando | Italio | |
| Regiono | Ligurio | |
| Loĝantaro | 92230 | |
| Alto | 3 m | |
Kompreni
[redakti]Specjo (itale La Spezia elp. La Specja), (en la liguria Spèza, elp. spezza), estas itala komunumo, ĉefurbo de la samnoma provinco, la plej orienta de Ligurio, je malmultaj kilometroj de la regiona limo kun Toskanio.
La urbo troviĝas en la centro de la Golfo de La Spezia, ankaŭ konata kiel Golfo de la Poetoj. La golfo, estas ĉirkaŭita de ĉeno da montetoj, kies plej altaj pintoj, la Monto Verrugoli (749 m) kaj la Monto Parodi (673 m), situas okcidente de la urbo.
La teritorio de la komunumo estas plejparte en la interregiona bazeno de la rivero Magra, escepte malgranda parto, la vilaĝo Tramonti kaj la apuda monteto, kiu estas parto de la Nacia Parko de la Cinque Terre.
Historio
[redakti]La regiono de Spezia estis loĝata jam en prahistoriaj tempoj, kiel atestas kaj la multaj trovitaĵoj en la altaĵoj de la golfo kaj en la apudaj valoj. Poste, en historiaj tempoj, la teritorio vidis la setlejon de la liguraj populacioj, submetitaj en 155 a.K. de la konsulo Marco Claudio Marcello.
En tiu tempo, la plej grava centro en la tuta regiono estis Luni.
Kun la falo de la Romia Imperio, post la kvina jarcento okazis la detruojn fare de la gotoj, kaj kun la fino de la gotika milito la teritorio de Luni kaj la regiono de la golfo pasis sub la bizancan regadon.
En 642 la longobardoj de la reĝo Rotari konkeris Ligurujon sed en 773, la regiono pasis sub la frankan regnon de Karlo la Granda.
En 860 la regiono estis prirabita de la vikingoj kaj, en la sama jarcento, ĝi komencis suferi la atakojn de la saracenaj piratoj, kaj, jarcenton poste, iliajn senĉesaj priraboj kaj detruoj kondukis al la definitiva kadukiĝo de Luni.
En la 9-a jarcento, la ĉefa centro de la golfa regiono estis Vesigna, kiu staris sur la monteto Marinasco.
Komence de la dekdua jarcento Ĝenovo aĉetis la vilaĝon Porto Venere kaj, kelkajn jarojn poste, ankaŭ Lerici, tiel pliigante sian influon sur la orienta ligura marbordo. Tiutempe Spezia jam atingis certan gravecon kaj fakte estas menciita en iuj komercaj dokumentoj de 1160.
Inter la dektria kaj dek-kvara jarcentoj la urbo havis sufiĉe daŭran disvolviĝon kaj tiel komencis establi sin kiel la ĉefa centro de la Golfo.
Kun la falo de Napoleono kaj la Restarigo, Ligurujo estis aneksita al la Regno de Sardio kaj La Spezia fariĝis la ĉefurbo de la Provinco Levante.
La bordoj de la Golfo komencis esti celo por kleraj vojaĝantoj, artistoj, pentristoj, muzikistoj kaj poetoj, allogitaj de la milda klimato kaj la beleco de la pejzaĝo.
Kun reĝa dekreto de 1849, la piemonta registaro decidis konstrui Militan Maran Arsenalon en La Spezia kaj en 1857 Cavour, tiutempe ĉefministro kaj ministro pri mararmeo, zorgis trovi la necesajn financojn kaj konfidis al Domenico Chiodo, oficiro de la Inĝenieroj de Milito, la prizorgo de la konstruo de la nova ŝipa bazo. Ĉi tio estigis profundajn kaj radikalajn ŝanĝojn en la urbo, kiu tamen ankaŭ konservis fortan turisman karakteron tra la 19a jarcento kaj estis elektita plurfoje kiel feria celloko por la itala reĝa familio.
En 1864 la fervoja interligo kun Pizo estis malfermita, kaj en 1874 finiĝis la laboroj de la linio al Ĝenovo.
La Arsenalo, kiu estis konstruita inter 1862 kaj 1869, allogis fortan enmigradon kaj la urbo Spezia, kiu en 1861 (ĉe la proklamo de la Regno de Italio) havis 5.964 loĝantojn], kreskis ĝis ĉirkaŭ 37.000 homoj en 1884.
Inter 1873 kaj 1879 digo estis konstruita por ŝirmi kaj defendi la golfon. Poste oni decidis la konstruon de la komerca haveno (kies verkoj komenciĝis en 1891) kaj de fervoja linio kunliganta kun Parmo (la Pontremolese, kiu estis finita en 1892).
En 1901 La Spezia havis ĉirkaŭ 73.000 loĝantojn. La nova jarcento manifestiĝis per konstrua puŝo en liberecaj formoj kaj per la kresko de kulturaj kaj sociaj iniciatoj. En 1923 la urbo, kiu fariĝis ĉefurbo de la samnoma provinco, plivastiĝis.
Dum la Dua Mondmilito, pro sia industria kaj milita graveco, la urbo suferis multajn aeratakojn de la aliancitaj fortoj, precipe en 1943, kiam ĉi tiuj atakoj kaŭzis gravan damaĝon al la milita Arsenalo, industriaj strukturoj kaj diversaj urbaj konstruaĵoj.
Post la konstitucio de la Itala Socia Respubliko, Junio Valerio Borghese rekonstruas la fakojn de la 10a MAS-Floteto, ne nur kiel mara unuo sed kun teraj departementoj, okupiĝantaj pri rondaj operacioj de lokaj partizanoj. La Rezisto disvolviĝas ambaŭ en la ĉirkaŭaj teritorioj, sed ankaŭ en la urbo: en la tagoj post la 8a de septembro formiĝas la milita komitato de la CLN, kun Renato Jacopini (reprezentanto de la PCI), la liberalulo Rodolfo Ghironi, la akciulo Mario Da Pozzo, la kristana demokrato Isio Matazzoni, la socialisto Mario Fontana. Krom la administra teamo, en la sekvaj monatoj, patriotaj agadgrupoj (GAP) kaj patriotaj agadoteamoj (SAP) estas strukturitaj por funkcii en la urbo, kun informaj, sabotaj kaj loĝistikaj agoj [25].
La Spezia estas inter la urboj ordenitaj pro Milita Braveco dum la Milito de Liberigo, ricevinte la Arĝentan Medalon por Milita Braveco pro la oferoj de ĝia loĝantaro kaj pro sia agado en la partizana lukto dum la Dua Mondmilito. En la nokto de la 23-a de aprilo, 1945, la lokaj partizanaj formacioj venkis la lastan nazi-faŝisma defendo kaj transprenis la nervajn centrojn de la urbo, deklarante ĝin libera.
Fine de la dua mondmilito, en 1946, sur tri ŝipoj - la Kredo, de Savono, (renomita Dov Oz), la motorvelŝipo Fenice (renomita Eljahu Golomb) kaj la Eliro - 1914 judaj postvivantoj de la holokaŭsto veturis de la urba haveno al Palestino. Pro tio La Spezia estas konata en Israelo kaj sur israelaj mapoj kun la nomo de "Schàar Zion" (Pordego de Cion). Ankaŭ rilate al Operacia Eliro kaj la "Pordego de Cion", en 2006 prezidanto Ciampi donis al la urbo la Oran Medalon pro civila merito.
La rekonstruo post la milito kondukis al konsiderinda konstrua renovigo de la urbo ofte senrespekta al ĝia identeco akirita en antaŭaj jarcentoj. La milita bazo de La Spezia iom post iom perdis gravecon kompare kun tiu de Taranto, pli centra en la mediteranea teatro kaj la militaj ordoj kaj rilataj agadoj tiel fariĝis malpli gravaj por la ekonomio de la urbo. Post la demografia malkresko, kiu komenciĝis en la sepdekaj jaroj pro la ekonomia krizo kaj elmigrado, en la okdekaj kaj naŭdekaj jaroj komenciĝis procezo de industria rekonvertiĝo, celanta disvolvi agadojn ligitajn al ŝipkonstruado, naŭtiko kaj turismo.
En 2001 la urbo, kun siaj 91.400 loĝantoj, estis la kvindeka itala urbo laŭ grandeco kaj inter la iniciatintoj de la Reto de Strategiaj Urboj.
Klimato
[redakti]La Spezia ĝenerale ĝuas mildan mediteranean klimaton, tamen trudeniroj de malvarma aero de balkana origino (venanta de la pasejoj komunikantaj kun la Pada Ebenaĵo, kiuj troviĝas malantaŭ la urbo) malofte povas okazi, malpliigante la temperaturon, ĝis proksime, se ne efektive, je la nulo.
La averaĝa temperaturo de la plej malvarma monato (januaro) estas 7,6 ° C. Someroj estas karakterizitaj de temperaturoj sufiĉe altaj, kun mezumoj de la plej varma monato (julio) super 24 ° C.
La pluvokvanto estas alta, kaj pro la humido ĉe la tuta ligura arko, kaj pro la kovra agado de la Apeninoj. La averaĝa pluvokvanto estas 1,343 mm da pluvo jare, kun maksimumaj pintoj en aŭtuno (pli granda) kaj printempo. Longedaŭraj pluvaj periodoj, precipe aŭtune/vintre, okazas ofte, sed ne ĉiujare.
Kvankam tre rara, en kelkaj jaroj neĝo povas aperi en la urbo, kiu povas resti en la montetaj areoj de la urba landinterno.
