Provinco Novaro
| ||
| Lando | Italio | |
| Regiono | Piemonto | |
 | ||
| 400px|noframe|Situo de Provinco Novaro. | ||
| Ĉefurbo | Novaro | |
La Provinco Novaro estas teritorio de la piemonta pada ebenaĵo.
Kompreni
[redakti]La Novara areo estas agrikultura kaj industria tero, forte influita de Lombardio kaj Milano, kun pejzaĝoj kiuj vidas karakterizan sinsekvon de farmdomoj kaj rizkampoj. La centro de la tuta teritorio estas logike Novaro, sed vi estos surprizita malkovri ke multaj aliaj agrikulturaj lokoj en la ĉirkaŭaĵo ankaŭ havas grandajn trezorojn de historio kaj arto por proponi.
Geografiaj notoj
[redakti]Ĝin karakterizas vasta ebenaĵo, kiu etendiĝas inter la riveroj Sesia kaj Tiĉino kaj kiu, altiĝante norden, ondetas ĝis ĝi iĝas mildaj montetoj.
Cenni storici
[redakti]
Situante en la ekstrema oriento de Piemonto, ĝi estis loĝita de la Liguroj dum kelkaj jarmiloj antaŭ Kristo kaj poste de la keltoj (4-a jarcento a.K.), kiuj fondis la centron de Aria en la ebenaĵo. La gaŭla tribo kiu ekloĝis en kio nun estas Novara estis la "Vertamokoroj" kiuj, laŭ Plinio la Maljuna, estis la fondintoj de Novara, eĉ se nunaj eltrovaĵoj indikas ke la plej grava centro situis pli norde.
En 196 a.K. la romianoj alvenis kaj konkeris la regionon, kampadante en Aria, kaj renomante ĝin Novaria.
Atingita de kristanismo en la 4-a kaj 5-a jarcentoj kaj precipe post la falo de la Romia Imperio, la teritorio de la nuna provinco (inkluzive de Verbano-Cusio-Ossola) plurfoje pasis de unu posedanto al alia: unue al la lombardoj, poste al Karlo la Granda kiu dividis la teritorion en komitatojn. Tamen, malgraŭ la fragmentiĝo de la teritorio, la episkopa potenco restis forta kaj relative regula dum la jarcentoj, kaj etendiĝis ĝis la Ossola Valo.
La historio de la teritorio tamen restas proksime ligita al tiu de la nobelgentoj, kiuj tie ekloĝis eĉ en tre antikvaj tempoj kaj influis la ekonomian, politikan, religian kaj socian vivon, precipe la Blanderate, la Gautieri, la Gualone kaj la Tornielli. Poste, ĉirkaŭ la 15-a jarcento, la internaj konfliktoj en la ĉefurbo igis la tutan teritorion gliti en la posedon de la Visconti-familio de Milano kaj poste en la manojn de la Sforza, periodo al kiu granda parto de la Novara areo ŝuldas sian Insubriko-lombarda (kaj ne piemonta) lingvo.
Poste la Novara areo sekvis la sorton de la ĉirkaŭaj regionoj, spertante hispanan dominadon kiu daŭris kelkajn jarcentojn (kaj al kiu ni ŝuldas la nomon de kelkaj centroj kiel ekzemple Cavaglio san Donnino aŭ Cavaglio d'Agogna) ĝis, komence de la 18-a jarcento, tiuj teroj estis konkeritaj de la Savojoj kun Vittorio Amedeo la 2a, kaj restis tiel dum la napoleona dominado, ĝis la unuigo de la Regno de Italio.
Napoleona regado alportis tre hierarkian ŝtatorganizon al Italio, post la Restarigo la Domo de Savojo do provis adaptiĝi al ĝi establante pli grandajn provincojn sur ĝia teritorio (similaj al la francaj departementoj), gviditaj fare de guberniestro (renomita prefekto en 1860): la la ministro kiu unue efektivigis ĝin estis Urbano Rattazzi, kiu en 1859 dividis Piemonton en 4 provincojn: Torino, Alessandria, Cuneo kaj Novara.
La provinco Novara tiel difinita, tiam okupis tre vastan teritorion, kaj estis dividita inter la distriktoj Biella, Domodossola, Novara, Pallanza, Varallo kaj Verĉelo, tial ĝi tute enhavis la teritoriojn de la hodiaŭaj provincoj Verĉelo, Biella kaj Verbano-Cusio-Ossola.
La ministro de Alessandria kiu dizajnis la distrikton prenis malmulton en konsideron la konsiderindan fierecon de Vercelli, kiu estis longe kutimita esti la provinca ĉefurbo kaj nun estis submetita al Novara. La protestoj de la urbo intensiĝis ĝis Mussolini, en 1927, apartigis la teritorion, kaj poste, en 1992, Verbano-Cusio-Ossola ankaŭ iĝis aŭtonoma.
Komuniki
[redakti]Eĉ se la itala estas kutime parolata, en granda parto de la teritorio estas parolata la Novara dialekto, apartenanta al la okcidenta lombarda grupo, kun piemonteaj influoj kiuj estas ĉiam pli evidentaj kiam oni alproksimiĝas al la orografia maldekstro de la Sesia.
Urboj
[redakti]
- Novaro - Nuara en Novara dialekto - La ĉefurbo de la provinco, la centro de ĉiuj turismaj kaj komercaj agadoj, konservas interesajn artajn kaj arkitekturajn trezorojn kiel la aŭdaca kupolo de la Baziliko de Sankta Gaŭdencio, la simbolo mem de la urbo, kaj la frua kristana baptejo de la katedralo, unu el la plej antikvaj el Piemonto.
- Bellinzago Novarese Branzagh en lombarda kaj piemonta - Kampara vilaĝo en la parko de la rivero Tiĉino, kie troviĝas la antikva "Badia di Dulzago", nun piedira areo ĉirkaŭita de altaj muroj. La Malnova Muelejo, la nura ankoraŭ funkcianta en la areo, rakontas la historion de agrikultura pasinteco.
- Boca - Bòca en la piemonta kaj lombarda - Monteta vilaĝo situanta inter la vinberejoj kiuj produktas la bonegan Boca Doc, tie estas la majesta sanktejo de la Sanktega Krucumito. Parto de la teritorio situas en la natura parko Monto Fenera.
- Borgomanero - Borbané en la piemonta, Burbanee en la lombarda - Konektpunkto inter Lago de Orta, Majora Lago kaj la Novara ebenaĵo, ĝi estas vigla ekonomia kaj turisma centro. La simbolo de la tuta urbo estas la 18-a-jarcenta statuo de la Madono komisiita de Gabrielo la 1a d'Este sur la centra placo de la urbo. La majesta preĝejo de Sankta Bartolomeo Apostolo ankaŭ certe estas vizitinda.
- Carpignano Sesia - Carpignan en la piemont, Carpigneun en la loka varianto - Laŭ la rivero Sesia, ĝi enhavas bone konservitan antikvan kastel-akceptejon, uzatan por protekti la urbon kontraŭ atakoj. Interesa estas la preĝejo de San Pietro, ene de la ŝirmejo.
- Castelletto sopra Ticino - Kasteleto en lombarda - Situanta ĉe la punkto kie Majora Lago mallarĝiĝas por fariĝi rivero, ĝiaj bordoj estas celo por amantoj de naturo kaj trankvilo. En la urbo ekzistas la Castelletto Torriani-Visconti kaj grava arkeologia ejo kun trovaĵoj de la tombejo de la Golasecca civilizo.
- Galiate - Gajà en la piemonta, Galiaa en la lombarda - La Sforzeska Kastelo superstaras la grandan Placon Vittorio Veneto, dua nur post tiu de Milano. Ĝi estas ĉirkaŭita de grandaj kvarangulaj turoj kaj estas hejmo de gravaj ekspozicioj.
- Gattico-Veruno - Gàtich kaj Vrum en la piemonta kaj lombarda - Norde de la urbo Gattico estas la Paroka Preĝejo de San Martino, masiva ŝtona paroĥa preĝejo, kiu nun restis sentegmenta sed ene de kiu kreskis tavolo de herbo.
- Maggiora - En Maggiora estas tutmonde fama motokros-trako kaj ĝi estas municipo kie Boca vino estas produktita.
- Oleggio - Vlesch en Oleĝa dialekto, Olegg en la piemonta - Estas la Baziliko de San Michele, antikva ekzemplo de romanika arkitekturo en Piemonto. Ĝi ankaŭ estas fama pro sia karnavalo.
- San Nazzaro Sesia - La Badìa en la piemonta - Ĝi estas hejmo de la fama benediktana abatejo de Sanktuloj Nazario kaj Celso, kiu, en sia klostro, konservas elegantajn freskojn kaj bone garditajn ĝardenojn.
- Garbagna Novarese - Malgranda vilaĝo ĉe la vojo al Mortara, ĉe la orienta limo de la teraso Novara-Vespolate. La plej konata monumento estas la Oratorio de Santa Maria, de klara romanika stilo kaj ornamita per multaj malfrumezepokaj freskoj.
Eniri trajne
[redakti]Eniri trajne
[redakti]La Novara-areo havas plurajn staciojn sur la Torino-Milano kaj Domodossola-Novara linioj. La ĉefaj stacioj estas Borgomanero kaj Novaro.
Vidi
[redakti]
Fari
[redakti]
Je manĝotablo
[redakti]La provinco Novaro estas fama pro siaj vinoj kiel la "Boca", la "Ghemme" kaj la "Gattinara". En Borgomanero kaj ĉirkaŭaĵoj loka plado tre ŝatata estas la "tapulone".